ނުވަދިހައިގެ އަހަރުތަކުގައި ރާއްޖޭގެ ސާދާ ދިރިއުޅުން

1990 ގެ އަހަރުތަކުގައި ރާއްޖޭގެ ދިރިއުޅުމަކީ ހިތްފަސޭހަ ހަނދާންތަކެއް އާކޮށްދޭ ދުވަސްވަރެކެވެ. އެއީ މިއަދުގެ ބާރު ދުވެލީގެ ދިރިއުޅުމާ އަޅާބަލާއިރު، ހިތްހަމަޖެހުމާއެކު ހޭދަކުރެވުނު ދުވަސްތަކެކެވެ. އެ ދުވަސްވަރު ދިރިއުޅުނު މީހުންނަށް އެ ދުވަސްތަކަކީ ހަމައެކަނި ހަނދާންތަކެއް ނޫނެވެ. އެއީ ހަރުދަނާ ދިރިއުޅުމެއްގެ ތެރެއިން ލިބުނު އުފާވެރިކަމާއި، ރަށްވެހި ދިރިއުޅުމުގެ ފުން ގުޅުމެއްގެ ޚަޒާނާއެކެވެ.

ހަމަޖެހޭ ދިރިއުޅުމެއް:
އޭރުގެ ރާއްޖެއަކީ މިހާރުގެ ހަލަބޮލި ބާރު ދުވެލީގައި އޮތް ދުވަސްތަކާ އަޅާބަލާއިރު، ތަފާތު ދުވަސްވަރެކެވެ. މަގުތައް ހިމޭންވެފައި، އުޅަނދުފަހަރު މަދުން ފެނުނެވެ. ސައިކަލަކީ މަދު މީހަކަށް ލިބިފައިވާ ޚާއްޞަ އެއްޗެކެވެ. ބައިސްކަލުން މަގުތައް ފުރިފައި ހުރެއެވެ. ކުދިން ސްކޫލަށް ދަނީ އަމާން މަގުތަކުން ހިނގާފައެވެ. ފޮތްތަކުގައި ޗޮކްލެޓް ކުލައިގެ ކަރުދާސް ލައިގެން އެއްބައިފޮތް އަތުން ހިފައިގެން ސްކޫލަށް ހިނގާފައި ގޮސްއުޅުނު ޒަމާނެކެވެ.

އޭރު ޕޭވްމަންޓެއް، އަވަސް އަރައިގަތުމެއް ނުވެއެވެ. ރޭގަނޑުގެ ހިމޭންކަން ވަރަށް ފުރިހަމައެވެ. ޢާއިލާތައް ޖޯލީގައި އިށީނދެ، ތަރިން ފުރިފައިވާ އުޑުދަށުގައި ފިނިވައިރޯޅިއާއިއެކު ވަގުތު ހޭދަކުރެއެވެ.

1990 ގެ އަހަރުތަކުގެ ކުޑަކުދިންގެ ދުނިޔެއަކީ ޚިޔާލާއި އުފާވެރިކަމުގެ އަޖައިބުވާ މާޙައުލެކެވެ. ވާރޭވެހުމަކީ އުނދަގުލަކަށް ވެގެންއުޅެން ޖެހޭ ކަމަކަށް ނުވެއެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި އެއީ ދަޢުވަތެކެވެ. ކުދިން ވެލިގަނޑު މަގުތަކުގައި އުފެދޭ ފެންގަނޑުތަކުގައި ދުވެ، ކުޅެމުންދެއެވެ. އެ ފެންގަނޑުތަކަކީ ކުދި ކަރުދާސް ބޯޓު ދުއްވާލުމަށް އޮތް ކުދި ކަނޑުތަކެކެވެ. 

ކޮންމެ ހަވީރެއްގައި ހުސްބިންތަކުގައި ތިންމުގޯލި، ބަށި ފަދަ ކުޅިވަރުތައް ކުޅެން މީހުން ވަގުތު ހޭދަކުރެއެވެ. މިހާރު އެ ތަންތަނުގައި ހުރީ އިމާރާތްތަކެވެ. ކުޅުނު ކުޅިވަރުތަކަކީ އާދައިގެ ކުޅިވަރުތަކެކެވެ. މި ކުޅިވަރުތަކުން އެކުވެރިކަމާއި ގުޅުން ބަދަހިކުރުމުގެ ފިލާވަޅު ލިބުނެވެ. 

1990 ގެ އަހަރުތަކުގެ ރަމަޟާން މަސް: ރޫޙާނީ މާޙައުލެއް:
އެ ދުވަސްވަރުގެ ރަމަޟާން މަހަކީ މިހާރާ ތަފާތު، ރޫޙާނީ ގޮތުން މުއްސަނދި، އިޖްތިމާޢީ ގުޅުން ބަދަހި، އަދި އާދަކާދައިގެ ތެރެއަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ވަދެފައިވާ މަހެކެވެ. ޢާއިލާތައް އެއްވެ، ކެއުން ތައްޔާރުކުރުމުގައި ބައިވެރިވެއެވެ.  ގުޅަ ، ކުޅިބޮކިބާ އަދި އެހެން ދިވެހި އުފެއްދުންތަކުގެ މީރުވަސް ކޮންމެ ގެއަކުންވެސް ދުވައެވެ.

ރޯދަވީއްލުމަކީ އަވަސް އަރައިގަނެގެން ކުރާ ކަމަކަށް ނުވެއެވެ. އެއީ ލޯބިވާ މީހުންނާއެކު ހިއްސާކުރެވޭ މުޤައްދަސް ވަގުތެކެވެ. ތަރާވީޙް ނަމާދަށްފަހު، މަގުތައް ހިމޭންވެފައި ހުރެއެވެ. އަދި މީހުން ވިސްނައި، ގުޅުން ބަދަހިކޮށް، އަރާމުކުރުމަށް ވަގުތު ހޭދަކުރެއެވެ.

އާދަކާދައިގެ ދިރިއުޅުން:
ކަރަންޓު ބްލެންޑަރާއި ފަސޭހައިން ލިބެންހުންނަ ތައްޔާރީ ކާނާ އައުމުގެ ކުރިން، ބަދިގެއަކީ އާދަކާދައާއި ހުނަރުވެރިކަން ފެންނަ ތަނެކެވެ. ހަވާދާއި މިރުސް ފުނޑަން ގިނަ ގޭގޭގައި ބޭނުންކުރީ ފުނޑާ ދަލެވެ. އޭގެ ރިދުމުގެ އަޑަކީ ކޮންމެ ގެއަކުންވެސް އިވޭ އާދައިގެ އަޑެކެވެ.

ކާށި ގޭނުމަށް ހުނިގޮނޑިއަކީ ކޮންމެހެން ބޭނުންވާ އެއްޗެކެވެ. ކާށި ގާނާއިރު ކުދިން ހުނިގޮނޑިކައިރިއަށް ޖަމާވެ އުކުރިގެންދާ ކާށިކޮޅު ހޮވައިގެން ކެއުމަށް އަވަސްވެގަނެއެވެ.

އިޖްތިމާޢީ ރޫޙު
އެ ދުވަސްވަރު އަވަށްޓެރިންނަކީ ޢާއިލާއެވެ. ދޮރުތައް އަބަދުވެސް ހުޅުވިފައި ހުރެއެވެ. އަދި އެންމެންގެ ނަން އެންމެންނަށް އެނގެއެވެ. ޢީދު ފަދަ  ދުވަސްތަކުގައި އުފާވެރިކަމާއި އެކުވެރިކަމުގެ ރޫޙެއްގައި މުޖުތަމަޢު އެއްކޮށްދެއެވެ. ކުދިން އެންމެ ރީތި ހެދުން ލައިގެން، ޢީދު ހަދިޔާ ހޯދުމަށް ގޭގެއަށް ދެއެވެ. އަދި ކޮންމެ ގެއަކުންވެސް ތަށިބަރި ތައްޔާރުކޮށް އެއްގެއިން އަނެއްގެއަށް މީރު ކާނާ ފޮނުވައެވެ.

ރަށުތެރޭގެ ކުދި ފިހާރަތަކަކީ މުޖުތަމަޢުގެ ހިތެވެ. އެއީ އާދައިގެ، އަސާސީ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދޭ، އަދި ގިނަފަހަރަށް ކުދިންގެ މަޤްބޫލު ކާނާ ކޮބައިކަން އެނގޭ، ރައްޓެހި ފިހާރަ ވެރިއަކު ހިންގާ ތަންތަނެވެ.

ކަރަންޓު ކެނޑުމަކީ އާންމު ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ނިޢުމަތެއްގެ ގޮތުގައި ދެކެވުނެވެ. ކަރަންޓު ކެނޑޭ ވަގުތުތަކުގައި ޢާއިލާތައް ބޭރަށް ނުކުމެ، އަރާމަގު ދޮންކަމަނަ އަދި ފޫޅުދިގު ހަންޑީގެ  ވާހަކަ ނުވަތަ ސަފަރުކަތްދަ ވާހަކަފަދަ ދިވެހި ވާހަކަތައް ކިޔައިދެއެވެ. އުޑުން ނުހަނު ގިނަ ތަރިތައް ފެނި، ގިނަ  އަލިތަކުން ތަޣައްޔަރުވެފައިނުވާ ސާފު ރީތި ވިދުންގެނުވައިދިނެވެ. މިހާރުގެ  ދުނިޔޭގައި ހޯދަން އުނދަގޫ، ޤުދުރަތާ އޮންނަ ގުޅުން އިޙްސާސްކުރަމުއެވެ.

ހަނދާނުން ފިލުވާނުލެވޭފަދަ އާދައިގެ ދިރިއުޅުމެއް

1990 ގެ އަހަރުތަކުގެ ރާއްޖެއަކީ ހުރިހާކަމެއް ފުރިހަމަ ތަނެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ރީތި ދުވަސްވަރެކެވެ. ދިރިއުޅުން ލަސް، އާދައިގެ، އަދި ގުޅުން ބަދަހި - ޤުދުރަތާއި، އާދަކާދައާއި، އަދި އެކަކު އަނެކަކާ ގުޅިފައިވާ ދިރިއުޅުމެކެވެ. އެ ދުވަސްތަކުން ހަނދާންކޮށްދެނީ އުފާވެރިކަން ލިބެނީ ޒަމާނީ ވަސީލަތްތަކުން ނޫންކަމެވެ. އުފާވެރިކަން ލިބެނީ ކުޑަކުދިންގެ ހިނިތުންވުމާއި، ދިވެހި އަންހެންވެރީން ކައްކާ ކާނާގެ މީރުވަހާއި، އަދި ޢާއިލާއެއްހެން ގާތް މުޖުތަމަޢެއްގެ އުފާވެރިކަމުންނެވެ.

އަހަރެމެން ކުރިއަށްދާއިރު، އެ އާދައިގެ ދުވަސްތަކުގެ ޖާޒުބިއްޔަތު ހަނދާންކުރުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ. އޭގެން އަހަރެމެންނަށް ހަނދާންކޮށްދެނީ މަޑުޖެހުމަށާއި، މިހާރުގެ ވަގުތު އަގުވަޒަންކުރުމަށާއި، އަދި 1990 ގެ އަހަރުތަކުގެ އުފާވެރި ދުވަސްތައް މާނަކުރި ލޯބި، އާދައިގެކަން އަދި އެކުވެރިކަމުގެ ގުޅުން ކުރިއަށް ގެންދިއުމަށެވެ.

މި ދުވަސްވަރުގެ ހަނދާންތަކަކީ އަހަރެމެންގެ މާޒީގެ ބައެއް އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. އެއީ މިއަދުގެ ދިރިއުޅުމުގައިވެސް މުހިންމު ދަރުސްތަކެއް ދޭ ކަންކަމެވެ. އެ ދުވަސްވަރުގެ ހިތްހަމަޖެހުމާއި، އެކުވެރިކަމާއި، ޤުދުރަތާ ގުޅިފައިވާ ދިރިއުޅުމުގެ އަގު ވަޒަންކުރުމަކީ މިއަދުގެ ބާރު ދުވެލީގެ ދިރިއުޅުމުގައިވެސް މުހިންމު ކަމެކެވެ.

1990 ގެ އަހަރުތަކުގެ ރާއްޖޭގެ ދިރިއުޅުމަކީ އާދައިގެ، ނަމަވެސް ފުން މާނައެއް އެކުލެވިގެންވާ ދުވަސްވަރެކެވެ. އެ ދުވަސްތަކުގެ ހަނދާންތައް އަލުން ދިރުވުމަކީ ހަމައެކަނި " ނޮސްޓަލްޖިއާ" އެއް ނޫނެވެ. އެއީ މިއަދުގެ ދިރިއުޅުމުގައި ގެއްލެމުންދާ ކަންކަން ހަނދާންކޮށް، އަލުން އާލާކުރުމުގެ ފުރުޞަތެކެވެ. އަހަރެމެންގެ މާޒީގެ އާދައިގެކަމުގެ ތެރެއިން ފެންނަ މި ފިލާވަޅުތައް، މިއަދުގެ ދިރިއުޅުމަށް ގެނައުމަކީ، މާދަމާގެ ފުރިހަމަ މުޖުތަމަޢެއް ބިނާކުރުމަށް އެޅޭނެ މުހިންމު ފިޔަވަޅެކެވެ.