ގްރޭޓް ބެރިއަރ ރީފްގެ މުރަކަތަކުގެ ތެރެއިން 50 އިންސައްތައަށްވުރެ ގިނަ މުރަކަ މިދިޔަ އަހަރު ވަނީ މަރުވެފަ

މިދިޔަ އަހަރު އޮސްޓްރޭލިއާގެ ގްރޭޓް ބެރިއަރ ރީފްގައި ހުރި މުރަކަތަކަށް ކުރިމަތިވި "ކާރިސާ" އާ ގުޅޭ ގޮތުން އޮސްޓްރޭލިއާގެ ސައިންޓިސްޓުންގެ ޓީމަކުން ކުރި ދިރާސާއަކުން ހާމަވެފައިވާ ހިތާމަވެރި ހަޤީޤަތްތަކެއްގެ މަޢުލޫމާތު ހާމަކޮށްފިއެވެ. މި ދިރާސާގެ ނަތީޖާ ދައްކާ ގޮތުގައި، މިފަރުގެ ދެކުނު ސަރަހައްދުގައިވާ އެއް ރަށެއްގެ ކައިރީގައި ހުރި މުރަކަތަކުގެ ތެރެއިން 50 އިންސައްތައަށްވުރެ ގިނަ މުރަކަ މިދިޔަ އަހަރު މަރުވެފައިވެއެވެ.

ސިޑްނީ ޔުނިވަރސިޓީގެ ސައިންޓިސްޓުން މި ދިރާސާ ކުރިއަށް ގެންގޮސްފައިވަނީ 2023 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ މަހުން ފެށިގެން ޖުލައި މަހާ ހަމައަށެވެ. މި މުއްދަތުގައި އެ މީހުން ވަނީ ވަން ޓްރީ އައިލެންޑްގައި ހުރި 462 މުރަކަ ކޮލޮނީއެއް ބަލާފައެވެ. ޖުލައި މަހާ ހަމައަށް އައިއިރު، މި މުރަކަތަކުގެ ތެރެއިން 370 މުރަކަ ހުދުވެ، އޭގެ ތެރެއިން 52 އިންސައްތަ މުރަކަ މަރުވެފައިވާކަން ފާހަގަކުރެވުނެވެ. ބައެއް ބާވަތްތަކުގެ މުރަކަތަކުގެ 95 އިންސައްތަ މަރުވެފައިވާކަންވެސް މި ދިރާސާއިން ދައްކައެވެ.

މި ކަންތައްތަކަށް މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ދިމާވި ސަބަބަކީ ކަނޑުގެ ފެނުގެ ހޫނުމިން އިންތިހާއަށް މައްޗަށް ދިއުމެވެ. މީގެ އިތުރުން އެލް ނީނޯގެ ސަބަބުން ކަނޑުގެ ފެން ހޫނުވުމުގެ އަސަރު އިތުރަށް ބޮޑުވެގެން ދިޔައެވެ. މި ކަންކަމުގެ ސަބަބުން 2024 ވަނަ އަހަރަކީ ގްރޭޓް ބެރިއަރ ރީފަށް މިހާތަނަށް ދިމާވި އެންމެ ގޯސް އަހަރު ކަމުގައި ވެގެން ދިޔައެވެ.

ދިރާސާގެ މައިގަނޑު ލީޑަރ، ޕްރޮފެސަރ މާރިއާ ބައިރްން ވިދާޅުވީ މި ކަންކަމަކީ މުރަކަތައް ހިމާޔަތް ކުރުމަށް އަވަސް ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަން ޖެހިފައިވާކަން ދައްކުވައިދޭ ކަންތައްތަކެއް ކަމަށެވެ. އަދި މުރަކަތަކަކީ ހަމައެކަނި ދިރޭތަކެތީގެ ނަސްލުތައް ދެމެހެއްޓުމަށް މުހިންމު އެއްޗެހި ކަމުގައި ނުވާކަމަށާއި، ކާބޯތަކެތީގެ ރައްކާތެރިކަމާއި އައްސޭރިފަށް ހިމާޔަތްކުރުމަށްވެސް މުހިންމު އެއްޗެހި ކަމުގައި އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވިއެވެ.

މި ދިރާސާގެ ނަތީޖާތަކުން ދައްކުވައިދެނީ މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާ ގުޅިގެން މުރަކަތަކަށް ކުރިމަތިވާ ނުރައްކާތަކުގެ ބޮޑުކަމެވެ. އަދި މި ކަންކަމުން އަރައިގަތުމަށް ޓަކައި ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައި އަވަސް ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަން ޖެހިފައިވާކަން މި ދިރާސާއިން ހާމަކޮށްދެއެވެ.

މި ދިރާސާގެ އެހެން ބައިވެރިއެއް ކަމުގައިވާ ޑރ. ޝޯނާ ފޫ ވިދާޅުވީ، މީގެ ކުރިން މުރަކަ ހުދުވުމުގެ މައްސަލަ ދިމާނުވާ ސަރަހައްދުތަކުގައި މިހާރު މި މައްސަލަ ދިމާވަމުންދާކަން ފެންނަމުންދާ މަންޒަރަކީ ވަރަށް ހިތާމަވެރި މަންޒަރެއް ކަމަށެވެ. އަދި މިފަދަ ރީތި، އަދި އިންސާނުންގެ އަތްނުފޯރާ ސަރަހައްދުތަކުގައިވެސް މުރަކަތައް މަރުވެ، ބަލިޖެހެމުންދާކަމީ މި މައްސަލައިގެ ނުރައްކާތެރިކަން ދައްކުވައިދޭ ކަމެއް ކަމުގައި އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވިއެވެ.

ގްރޭޓް ބެރިއަރ ރީފަކީ 133,000 އަކަމޭލުގެ ސަރަހައްދެއްގައި އޮންނަ، ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބޮޑު މުރަކަ ފަރެވެ. މި ފަރުގައި 1,500 އަށްވުރެ ގިނަ ބާވަތުގެ މަސްތަކާއި 411 ބާވަތުގެ މުރަކަ އުޅެއެވެ. އޮސްޓްރޭލިއާގެ އިޤްތިޞާދަށް ބިލިއަން ޑޮލަރުގެ އާމްދަނީ ލިބެނީ މި ފަރާ ގުޅިގެންނެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާއިންނެވެ.

މި ދިރާސާގެ ނަތީޖާއިން ދައްކާ ގޮތުގައި މުރަކަ ހުދުވުމުގެ މައްސަލައަކީ މިހާރު ކޮންމެ ދެ އަހަރަކުން އެއްފަހަރު ދިމާވާ މައްސަލައަކަށް ވެފައިވެއެވެ. މި ކަމަކީ މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާ ގުޅިގެން ވައިގެ ތެރެއަށް ދޫކުރެވޭ ވިހަ ގޭސްތައް މަދުކުރުމަށް އަވަސް ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަން ޖެހިފައިވާކަން ދައްކުވައިދޭ ކަމެއް ކަމުގައި ދިރާސާގެ ބައިވެރިން ފާހަގަކުރެއްވިއެވެ.

މި ދިރާސާގެ އަނެއް ބައިވެރިއެއް ކަމުގައިވާ ޑރ. އަނާ ވިލާ ކޮންސެޖޯ ވިދާޅުވީ މި ދިރާސާގެ ނަތީޖާއަކީ ސިޔާސަތު ކަނޑައަޅާ ފަރާތްތަކަށާއި ތިމާވެށި ހިމާޔަތްކުރާ ފަރާތްތަކަށް ލިބޭ "ހޭލުންތެރިކަމުގެ ގޮވާލުމެއް" ކަމަށެވެ. އަދި މި ކަމުގެ އަސަރުތައް ހަމައެކަނި ތިމާވެއްޓަށް ކުރާ އަސަރުތަކަކަށް ނުވާކަމަށާއި، މަސްވެރިކަމާއި ފަތުރުވެރިކަމާއި އައްސޭރިފަށް ހިމާޔަތްކުރުމަށް ބަރޯސާވާ މުޖުތަމަޢުތަކަށްވެސް މީގެ އަސަރު ކުރާނެ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.

މުރަކަ ފަރުތަކުގެ ދެމިހުރުމުގެ ޤާބިލުކަން މިހާރު ވަނީ މިހާތަނަށް ނުދެކޭ ވަރުގެ ބޮޑު ޓެސްޓަކާ ކުރިމަތިވެފައެވެ. އަދި މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާ ކުރިމަތިލުމުގެ ޤާބިލުކަން އިތުރުކުރުމަށް ޓަކައި ކުރެވޭނެ ކަންތައްތަކަށް އިސްކަންދޭން ޖެހިފައި ވަނީ މިހާރުއެވެ

 ޑރ. ކޮންސެޖޯ 

މި ދިރާސާގެ ނަތީޖާތަކުން ދައްކުވައިދެނީ މި ދިރޭތަކެތީގެ ވެށިތައް ރައްކާތެރިކުރުމަށް ޓަކައި އަވަސް އަދި އަސަރުފޯރާ ފަދަ ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަން ޖެހިފައިވާކަމެވެ. އަދި މި ކަމަކީ ހަމައެކަނި އޮސްޓްރޭލިއާގެ މައްސަލައެއް ނޫންކަމާއި، މުޅި ދުނިޔޭގެ ޤައުމުތަކުން މިކަމަށް އަވަސް ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަން ޖެހިފައިވާކަން މި ދިރާސާއިން ހާމަކޮށްދެއެވެ.

ގްރޭޓް ބެރިއަރ ރީފްގައި މުރަކަ ހުދުވުމުގެ މައްސަލަ މީގެ ކުރިންވެސް ދިމާވެފައިވެއެވެ. 1998، 2002، 2016، 2017، 2020 އަދި 2022 ވަނަ އަހަރުތަކުގައި މި މައްސަލަ ވަރަށް ބޮޑަށް ދިމާވެފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް 2022 ވަނަ އަހަރު މި މައްސަލަ ދިމާވީ ލާ ނީނާ ( ލަ ނީނާ އަކީ އެލް ނީނޯ/ދެކުނު އޮސިލޭޝަން (އީ.އެން.އެސް.އޯ) ދައުރުގެ އެއް މަރުޙަލާއެވެ. މި މަރުޙަލާގައި އިކުއޭޓަރާ ކައިރި ޕެސިފިކް ކަނޑުގެ ފެނުގެ ފިނިހޫނުމިން އާދަޔާ ޚިލާފަށް ފިނިވާ މުއްދަތެއް ހިމެނޭ) މޫސުމެއްގައި ކަމަށްވުމާއެކު، އެކަމަކީ ސައިންޓިސްޓުންނަށް ވަރަށް ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމެއް އުފެދުނު ކަމެކެވެ. އެއީ އާންމު ގޮތެއްގައި ލާ ނީނާ މޫސުމުގައި ކަނޑުގެ ފެން ފިނިވާން ޖެހޭތީއެވެ.

މި ދިރާސާގެ ނަތީޖާތަކުން އިތުރަށް ހާމަކޮށްދެނީ މުރަކަތަކުގެ ތެރެއިން ކުރިން ވަރަށް ވަރުގަދަ ކަމަށް ބެލެވުނު ބާވަތްތަކަށްވެސް މިހާރު ބަލި ޖެހި، އެ ބާވަތްތައްވެސް މަރުވަމުންދާކަމެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ގޮނިއޮޕޯރާ ކިޔާ ބާވަތުގެ މުރަކަތަކަށް ބްލެކް ބޭންޑް ބަލި ޖެހި، އެ ބަލީގެ ސަބަބުން އެ މުރަކަތައް މަރުވަމުންދާކަން ފާހަގަކުރެވުނެވެ.

މި ދިރާސާގެ ނަތީޖާތަކުން އަދި އިތުރަށް ދައްކުވައިދެނީ މުރަކަތައް މަރުވުމުގެ ސަބަބުން އެ މުރަކަތަކުގެ ހިކި ގަނޑުތައް ފަރުން ވަކިވެ، ކުދިކުދިވެ، ވެއްޔަށް ބަދަލުވަމުންދާކަމެވެ. މިއީ މުރަކަ ފަރުތަކުގެ އޮނިގަނޑަށް ލިބޭ ވަރަށް ބޮޑު ގެއްލުމެކެވެ.